Ναι Στην Αξιοπρέπεια Όχι Στο Στίγμα

Η χρήση ψυχοδραστικών ουσιών είναι πιο κοντά μας από όσο νομίζουμε. Υπολογίζεται πως 1 στα 17 ενήλικα άτομα παγκοσμίως κάνει χρήση κάποιας ψυχοδραστικής ουσίας εκτός του αλκοόλ. Οι αριθμοί πολλές φορές μας κάνουν να βλέπουμε τη χρήση ουσιών σαν ένα φαινόμενο και να ξεχνάμε τους ανθρώπους πίσω από αυτό.

Ποια είναι η πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν τα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών παγκοσμίως; Κοινωνικός αποκλεισμός, στίγμα, έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας, συμπεριφορές διακρίσεων σε διάφορες υπηρεσίες, εμπόδια στην πρόσβασή τους στην υγεία, αστυνομική βία, τιμωρητική επιβολή του νόμου, ποινικές κυρώσεις. Τα περισσότερα από τα παραπάνω επηρεάζουν ακόμη εντονότερα τα λιγότερο προνομιούχα μέλη της κοινότητας.

Το πιο σημαντικό δικαίωμα που παραβιάζεται στους ανθρώπους που κάνουν χρήση, όμως, είναι το δικαίωμα στη ζωή. Υπολογίζεται πως οι ανεπαρκείς πολιτικές και πρακτικές για τα ναρκωτικά οδηγούν σε 300.000 θανάτους λόγω υπερβολικής δόσης (overdose) κάθε χρόνο, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη.

Επιπλέον, ανάλυση του Human Rights Watch στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποκαλύπτει τη διάχυτη στιγματιστική γλώσσα που επικρατεί ενάντιά τους. Δεδομένου του ότι η αποανθρωποποίηση του πληθυσμού αυτού συχνά ξεκινά με τη γλώσσα, είναι σημαντικό να χειριζόμαστε τον λόγο με προσοχή. Παραδείγματος χάριν, δίνουμε έμφαση στον «άνθρωπο» και δεν τον ορίζουμε βάσει των συμπεριφορών ή ταυτοτήτων του («άτομο που κάνει χρήση ουσιών» αντί για «χρήστης», «εξαρτημένος» ή «τοξικομανής»), επιλέγουμε όρους που ενδυναμώνουν το κάθε άτομο αντί να το μειώνουν και λαμβάνουμε υπόψη πάντα το πλαίσιο (ορισμένες λέξεις είναι αποδεκτές όταν χρησιμοποιούνται εντός μιας κοινότητας, αλλά στιγματίζουν όταν χρησιμοποιούνται από άλλους).

Μπορείς να συμβάλεις και εσύ στον τερματισμό αυτών των φαινομένων: θυμήσου πως το στίγμα σκοτώνει, η υποστήριξη σώζει ζωές.

Συμβουλευτείτε τον οδηγό του International Network of People Who Use Drugs “Words Matter! Language Statement & Reference Guide” (στα αγγλικά) εδώ.

Τα δικαιώματα των ανθρώπων που κάνουν χρήση ψυχοδραστικών ουσιών έχουν κατοχυρωθεί από διεθνείς φορείς, ενώ και στην Ελλάδα περιγράφονται στη «Χάρτα Δικαιωμάτων των Εξαρτημένων Ατόμων». Σύμφωνα με αυτήν, όσα άτομα κάνουν χρήση ουσιών έχουν τα εξής δικαιώματα:

• Να επιλέγουν και να απορρίπτουν ελεύθερα θεραπεία και όχι να υποβάλλονται υποχρεωτικά σε κάποια.
• Να έχουν εύκολα διαθέσιμη πρόσβαση σε φροντίδα υγείας, και μάλιστα σε εξατομικευμένη ολιστική θεραπεία.
• Να διαφυλάσσεται το απόρρητό τους.
• Να λαμβάνουν υπηρεσίες που θα σέβονται την προσωπικότητά τους.
• Να συμμετέχουν στη διαμόρφωση αποφάσεων σχετικά με τις πολιτικές για τα ναρκωτικά και τις διαθέσιμες υπηρεσίες.
• Να δέχονται ίση μεταχείριση.
• Να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην εργασία.
• Να μην γίνονται θύματα διακρίσεων και στιγματισμού.
• Να μην εκτίθενται σε συνθήκες που μπορούν να είναι απειλητικές για τη ζωή τους.

Αξίζει να σημειωθεί πως αναφέρεται ρητά ότι όλα τα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών έχουν το δικαίωμα να ενημερώνονται για την ασφαλέστερη χρήση και να μπορούν να ωφεληθούν από υπηρεσίες μείωσης βλάβης.

Βοήθησέ μας να επιφέρουμε την αλλαγή που θέλουμε να δούμε στην κοινωνία: οι άνθρωποι που κάνουν χρήση ουσιών αξίζουν και δικαιούνται αξιοπρέπεια, σεβασμό και ασφάλεια.

Διαβάστε την περίληψη της Χάρτας Δικαιωμάτων των Εξαρτημένων Ατόμων εδώ.
Διαβάστε ολόκληρο το σχέδιο της Χάρτας Δικαιωμάτων των Εξαρτημένων Ατόμων εδώ.
Διαβάστε (στα αγγλικά) τις κατευθυντήριες οδηγίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές για τα ναρκωτικά («International Guidelines on Human Rights and Drug Policy») του International Centre on Human Rights and Drug Policy, του UNAIDS, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του UNDP εδώ.

Η μείωση βλάβης σημαίνει πολιτικές και πρακτικές που βάζουν στο επίκεντρο τους ανθρώπους και τα δικαιώματά τους, συναντά τα άτομα στο σημείο που πραγματικά βρίσκονται και όχι εκεί που «θα έπρεπε» να βρίσκονται, μετριάζοντας τους κινδύνους που πολλές φορές συνδέονται με την ποινικοποίηση της χρήσης ουσιών.  

Παραδείγματα εφαρμογής της ως προς τη χρήση ουσιών είναι η διανομή αποστειρωμένων συριγγών, η ναλοξόνη, το drug checking, η αποφυγή ανάμειξης πολλών ουσιών και άλλα. Παρόλα αυτά, οι αρχές της μείωσης βλάβης χρησιμοποιούνται και στην καθημερινή ζώη: παραδείγματος χάριν, η ζώνη ασφαλείας και οι αερόσακοι στα αυτοκίνητα, το αντηλιακό πριν την έκθεση στον ήλιο ή η χρήση του προφυλακτικού στο σεξ.

Η μείωση βλάβης σε πέντε σημεία: 

1. Δεν κρίνει, δεν στιγματίζει – αναγνωρίζει τη χρήση ουσιών ως ανθρώπινη συμπεριφορά και στοχεύει στην προστασία της υγείας, της αξιοπρέπειας και της ζωής.
2. Βασίζεται στην αυτονομία των ατόμων, δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες τους και αποσκοπεί στην ενδυνάμωσή τους ώστε να γνωρίζουν και να μπορούν να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις.
3. Επιτρέπει στην ίδια την κοινότητα, στους ανθρώπους που κάνουν χρήση ουσιών, να έχουν λόγο στη διαμόρφωση των υπηρεσιών που θα λαμβάνουν, ακούει τη φωνή τους.
4. Αντιμετωπίζει τη χρήση ουσιών ως ζήτημα δημόσιας υγείας και όχι με όρους ποινικής δικαιοσύνης, χτίζοντας γέφυρες φροντίδας, υποστήριξης και ενδυνάμωσης.
5. Δεν είναι απλώς μια φιλοσοφία. Είναι μια τεκμηριωμένη προσέγγιση που βασίζεται σε επιστημονικά στοιχεία και πρακτική εμπειρία από την παροχή υπηρεσιών.

Με πιο απλά λόγια, μείωση βλάβης σημαίνει δικαιοσύνη, ισότητα και σεβασμός.

Ο ορισμός της μείωσης βλάβης, όπως διατυπώνεται από το Correlation – European Harm Reduction Network, είναι ο εξής: “Harm reduction refers to humane, non-judgemental, people-centred, and evidence-informed policies and practices that aim to minimise the adverse health, social, economic, and legal consequences of drug use and related drug and health policies.” («Η μείωση βλάβης αναφέρεται σε ανθρώπινες, αμερόληπτες, ανθρωποκεντρικές και τεκμηριωμένες πολιτικές και πρακτικές που αποσκοπούν στην ελαχιστοποίηση των αρνητικών συνεπειών της χρήσης ουσιών και των σχετικών πολιτικών για τα ναρκωτικά και την υγεία, στην υγεία, την κοινωνία, την οικονομία και το δίκαιο.») Βρείτε ολόκληρο το σχετικό χωρίο (στα αγγλικά) στη σελίδα 10 αυτού του εγγράφου.
Διαβάστε περισσότερα για την μείωση βλάβης σε συνάρτηση με την ιστορία του HIV/AIDS εδώ.

Η ομάδα των ανθρώπων που κάνουν χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, παρά τα διαδεδομένα στερεότυπα, δεν είναι μια ομοιογενής ομάδα. Είναι μια ομάδα που αποτελείται από άτομα με πολύ διαφορετικές ιστορίες, πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά και μοναδικές ανάγκες. Σε καλούμε να αναλογιστείς, για παράδειγμα, τις πολλαπλές προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει ένα άτομο που κάνει χρήση ουσιών, βρίσκεται σε κατάσταση αστεγίας και ταυτόχρονα φέρει παραπάνω μειονοτικές ταυτότητες, ως προς την καταγωγή, το φύλο ή το σεξουαλικό προσανατολισμό.

Ενδεικτικά, τα άτομα μεταναστευτικού/προσφυγικού προφίλ, ειδικά όσα δεν έχουν νομιμοποιητικά έγγραφα, αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια στην πρόσβασή τους σε υπηρεσίες, τα οποία φυσικά επιδεινώνονται από τις δυσκολίες της γλωσσικής και διαπολιτισμικής επικοινωνίας.

Επιπλέον, συχνά λέγεται πως οι υπηρεσίες αυτές είναι διαμορφωμένες με γνώμονα τα χαρακτηριστικά του «cis straight λευκού άνδρα», κάτι που μπορεί να προκαλέσει σημαντικά αντίξοες συνθήκες για τις γυναίκες και τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, ειδικά την τρανς κοινότητα.

Οι πολλές και διαφορετικές ανάγκες δυστυχώς δεν λαμβάνονται πάντα υπόψη στο σχεδιασμό των υπηρεσιών. Για να έχουμε πραγματικά προσβάσιμες και αποτελεσματικές υπηρεσίες υποστήριξης των ανθρώπων που κάνουν χρήση ουσιών, πρέπει να στραφούμε σε εξατομικευμένες ανθρωποκεντρικές προσεγγίσεις που σέβονται τις ταυτότητες των ωφελούμενων.

Η εξασφάλιση κατάλληλων υπηρεσιών για τα άτομα που κάνουν χρήση ψυχοδραστικών ουσιών είναι καθοριστικής σημασίας για την υγεία και την ευημερία της κοινότητας.

Διαβάστε (στα αγγλικά) το fact sheet του έργου SEMID-EU με συστάσεις για πολιτικές και πρακτικές για άτομα μεταναστευτικού προφίλ που κάνουν χρήση ουσιών στην Αθήνα εδώ.
Διαβάστε (στα αγγλικά) την έκδοση του Correlation – European Harm Reduction Network «Gender-Transformative Harm Reduction Services» εδώ.

Η καμπάνια υλοποιείται στα πλαίσια του προγράμματος mentorship του ευρωπαϊκού έργου BOOST. Μάθετε περισσότερα για το BOOST εδώ. Ευχαριστούμε θερμά το Correlation – European Harm Reduction Network για τη συνεργασία.