12 Ιουνίου 2019
Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ) δημοσίευσε πρόσφατα την ετήσια έκθεση του 2018 με τίτλο “Η Κατάσταση του Προβλήματος των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών στην Ελλάδα”.
Στην έκθεση μεταξύ άλλων επισημαίνονται η κάμψη που παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια η διάδοση της χρήσης της ηρωίνης στη χώρα μας, η σχεδόν εξάλειψη της λίστας αναμονής για θεραπεία, η ραγδαία αύξηση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων της βιομηχανικής κάνναβης στην Ελλάδα και η ανάγκη άμεσης επαναληπτικής υλοποίησης μίας πανελλήνιας έρευνας για τη χρήση ουσιών. Αναδεικνύονται επίσης θέματα που σχετίζονται με την πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων, την αύξηση του ποσοστού των γυναικών και των άστεγων-χρηστών που εντάχθηκαν στην θεραπεία και την αύξηση του αριθμού των νέων HIV διαγνώσεων που δηλώθηκαν στον ΕΟΔΥ το 2018 και συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ουσιών.
Χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στον γενικό και σε ειδικούς πληθυσμούς
Το ΕΚΤΕΠΝ επισημαίνει την ανάγκη άμεσης επαναληπτικής υλοποίησης μίας πανελλήνιας έρευνας για τη χρήση ουσιών σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού. Στην χώρα μας, έρευνα με τα παραπάνω χαρακτηριστικά υλοποιήθηκε για τελευταία φορά το 2004.
Εκτίμηση του αριθμού των χρηστών υψηλού κινδύνου
Για το έτος 2017, η εκτίμηση του συνολικού αριθμού χρηστών υψηλού κινδύνου ηλικίας 15-64 ετών με κύρια ουσία τα οπιοειδή είναι 14.462 με 95% διάστημα εμπιστοσύνης 12.435-17.023. Η εκτίμηση αυτή είναι χαμηλότερη από την αντίστοιχη εκτίμηση για το 2016 (17.067 με 95% δ.ε. από 14.663 έως 20.103), μετά από μία τετραετία με σχετικά σταθερό συνολικό αριθμό χρηστών. Η συνολική εκτίμηση του αριθμού των χρηστών που κάνουν ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα είναι 3.655 άτομα (95% δ.ε. 2.933-4.696), όχι στατιστικά σημαντικά διαφορετική από την αντίστοιχη εκτίμηση της προηγούμενης χρονιάς, η οποία ήταν 4.173 (95% δ.ε. 3.376-5.303).
Αριθμός και χαρακτηριστικά των ατόμων που εντάχθηκαν στη θεραπεία
Τουλάχιστον 4.283 άτομα με προβλήματα από τη χρήση ουσιών εισήλθαν στα εξειδικευμένα προγράμματα θεραπείας της χώρας το 2017, αριθμός οριακά μειωμένος σε σύγκριση με το 2016 και σημαντικά χαμηλότερος σε σύγκριση με τις εισόδους που είχαν καταγραφεί κατά τη διάρκεια της 9ετίας 2006-2014 (ετησίως, μεταξύ 4.682 και 5.834). Οι διακυμάνσεις που παρατηρούνται στον αριθμό των εισόδων μεταξύ των ετών συνδέονται σχεδόν αποκλειστικά με τη διαθεσιμότητα σε νέες θέσεις στο πρόγραμμα Υποκατάστασης στην περιοχή της Αττικής. Το 71% των ατόμων που εισέρχονται σε θεραπεία αναφέρουν χρήση περισσοτέρων των μίας ουσίας. Το ποσοστό της πολλαπλής χρήσης παραμένει σχετικά σταθερό την τελευταία 5ετία. Είναι ωστόσο αξιοσημείωτο ότι, στους χρήστες οπιοειδών, τα ψυχοδραστικά φάρμακα (μη-ιατρική χρήση κυρίως βενζοδιαζεπινών), εκτός τού ότι αποτελούν τη συχνότερα αναφερόμενη ουσία κατάχρησης μετά την ηρωίνη, εμφανίζουν σημαντική αύξηση τα τελευταία χρόνια. Το παραπάνω είναι ενδεικτικό μιας αναπτυσσόμενης παράνομης αγοράς και διακίνησης των φαρμάκων αυτών στα δίκτυα των χρηστών οπιοειδών.
Συμβουλευτική και θεραπεία για τις ουσιοεξαρτήσεις: Εξελίξεις και παρεμβάσεις
Το 2017 λειτουργούσαν στην Ελλάδα συνολικά 113 δομές θεραπείας και 44 συμβουλευτικά κέντρα για την αντιμετώπιση της ουσιοεξάρτησης, ενώ τα στοιχεία που παρουσιάζονται για το έτος αντιστοιχούν σχεδόν στο σύνολο των δομών που λειτουργούν στην Ελλάδα και ανταποκρίθηκαν στο σύστημα τεκμηρίωσης και πληροφόρησης του ΕΚΤΕΠΝ. Το σύνολο των ατόμων που έλαβαν υπηρεσίες θεραπείας κατά το 2017 ανέρχεται στους 12.480, εκ των οποίων 9.270 (74%) βρίσκονταν σε θεραπεία φαρμακευτικής αντιμετώπισης της εξάρτησης, 2.660 (21%) σε «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα, ενώ 550 (5%) δέχτηκαν παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος.
Όσον αφορά τα συμβουλευτικά κέντρα που λειτουργούν στο πλαίσιο των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων, το 2017 έλαβαν υπηρεσίες συμβουλευτικής συνολικά 4.849 άτομα, εκ των οποίων οι μισοί απευθύνθηκαν για πρώτη φορά, ενώ 1 στους 4 προχώρησε στην κυρίως φάση θεραπείας κάποιου προγράμματος. Επίσης, κατά τη διάρκεια του 2017, έλαβαν θεραπεία υποκατάστασης στις Μονάδες Άμεσης Πρόσβασης του ΟΚΑΝΑ στην Αθήνα συνολικά 781 άτομα, εκ των οποίων 501 παραπέμφθηκαν στην κυρίως φάση θεραπείας του προγράμματος υποκατάστασης (ΜΟΘΕ) στην Αττική.
Μολυσματικές ασθένειες και θάνατοι από τα ναρκωτικά
Ο αριθμός των νέων HIV διαγνώσεων που δηλώθηκαν στον ΕΟΔΥ (πρώην ΚΕΕΛΠΝΟ) και συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ουσιών ανήλθε το 2018 στις 106 περιπτώσεις, αυξημένος συγκριτικά με τις 80 περίπου περιπτώσεις που δηλώνονταν ετησίως στη διάρκεια της 3ετίας 2015-2017.
Η αύξηση αυτή δεν αποκλείει μία ενδεχόμενη έξαρση της HIV λοίμωξης στον πληθυσμό των ενέσιμων χρηστών. Έμμεσες ενδείξεις ωστόσο από τα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ για τον επιπολασμό της λοίμωξης στα άτομα που εισήλθαν στην απεξάρτηση/υποκατάσταση το 2017 (αλλά και τα προκαταρκτικά στοιχεία για το 2018) δεν συνηγορούν σε κάτι τέτοιο. Αντίθετα, η αύξηση αυτή θα πρέπει να εξετασθεί σε σχέση με την επανεκκίνηση το 2018 της λειτουργίας του προγράμματος-παρέμβαση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ HCV/HIV, το οποίο προκάλεσε την επέκταση των ορολογικών ελέγχων στην κοινότητα των ενεργών χρηστών στην Αθήνα και τη διασύνδεση μεγάλης μερίδας εξ’ αυτών στα εξειδικευμένα προγράμματα απεξάρτησης/υποκατάστασης και στις υπηρεσίες αντιμετώπισης των λοιμώξεων.
Εκείνο που διαπιστώνεται στα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ και φαίνεται να είναι ανησυχητικό, είναι η σταθερή (σχεδόν γραμμική) τάση αύξησης του επιπολασμού της HIV λοίμωξης στους ενέσιμους χρήστες που εντάσσονται στα προγράμματα απεξάρτησης/υποκατάστασης στις περιοχές εκτός Αττικής (Λοιπές περιοχές) μετά το 2011. Μάλιστα, παρόμοια τάση παρατηρείται σε όλη τη προηγούμενη 10ετία και στον επιπολασμό της HCV λοίμωξης. Σε συνδυασμό, οι δύο παραπάνω τάσεις είναι ενδεικτικές σταδιακής επιδείνωσης της επιδημικής κατάστασης στον πληθυσμό των ενέσιμων χρηστών που αφενός ζουν σε περιοχές χωρίς κάλυψη προγραμμάτων μείωσης της βλάβης, αφετέρου προτιμούν (σε υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τους ομοτίμους τους στην Αττική) την ένεση ως κύριο τρόπο χρήσης της κύριας ουσίας.
Ανταπόκριση στα προβλήματα υγείας των χρηστών
Σύμφωνα με τα στοιχεία στα επείγοντα περιστατικά, οι ψυχοδραστικές ουσίες που κυρίως αναφέρονται ή ταυτοποιούνται είναι κατά σειρά οι βενζοδιαζεπίνες, η κάνναβη και τα οπιοειδή. Μείωση της τάξεως του 17% σημειώθηκε στον αριθμό των συρίγγων που διανεμήθηκαν/ανταλλάχθηκαν το 2017 σε σύγκριση με το 2016 λόγω μείωσης του αριθμού των εξορμήσεων των κινητών μονάδων και των προγραμμάτων «δουλειά-στο-δρόμο» τα οποία διέθεταν αυτό το υλικό στους ΧΕΝ της Αττικής. Επιπλέον, μικρότερος αριθμός προφυλακτικών διανεμήθηκαν το 2017 σε σχέση με το 2016 (85.127 και 125.441 αντίστοιχα).
Μικρότερος αριθμός ατόμων προσήλθαν στις ιατρικές υπηρεσίες του ΚΕΘΕΑ και του ΟΚΑΝΑ για την αντιμετώπιση παθολογικών προβλημάτων το 2017 (2.429) σε σχέση με τα δύο προηγούμενα χρόνια γεγονός που σχετίζεται από την πλευρά του ΚΕΘΕΑ με το κλείσιμο μίας υπηρεσίας μείωσης της βλάβης του φορέα στη Θεσσαλονίκη, το περιορισμένο ιατρικό προσωπικό της Μονάδας του στην Αθήνα, αλλά και με την καλύτερη διασύνδεση της με τις κλινικές των δημόσιων νοσοκομείων και από την πλευρά του ΟΚΑΝΑ με την έλλειψη αντιδραστηρίων και εμβολίων.
