Ψυχική υγεία

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το σχετικό οδηγό της Θετικής Φωνής δωρεάν ΕΔΩ.

Μετά τη διάγνωση είναι φυσιολογικό και συνηθισμένο να νιώσεις φόβο, ανησυχία, ενοχή, ντροπή, θυμό και στεναχώρια. Κάποια άτομα αισθάνονται μούδιασμα και άλλα ανακούφιση που τουλάχιστον ανακάλυψαν από τι έπασχαν. Αν διαγνώστηκες πρόσφατα, το πιθανότερο είναι να σου φαίνεται βουνό όλο αυτό που αντιμετωπίζεις και να πιστεύεις ότι δεν θα καταφέρεις να το αντέξεις. Ωστόσο, τα συναισθήματα αυτά αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Έτσι μετά το πρώτο σοκ, πολλά άτομα που ζουν με HIV σιγά σιγά συμφιλιώνονται με τον ιό και μαθαίνουν να ζουν με αυτόν χωρίς μεγάλα συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα. Κάποια ασθένεια, η έναρξη ή η αλλαγή της αγωγής μπορεί να σου προκαλέσουν άγχος, συναισθηματική δυσφορία ή επανεξέταση και αναθεώρηση των συναισθημάτων σου και των απόψεών σου για τη ζωή. Τα περισσότερα οροθετικά άτομα τελικά διαπιστώνουν ότι η ψυχική τους ευεξία επηρεάζεται από την HIV οροθετικότητα, ανεξάρτητα από το πόσο καλή ήταν η αντίδραση τους στην αρχική διάγνωση. Πρώτα απ’ όλα, είναι φυσιολογικό να έχεις αρνητικά συναισθήματα. Παρότι είναι πιο εύκολο στα λόγια παρά στην πράξη, μην αισθάνεσαι άσχημα. Το πρώτο βήμα για να δουλέψεις με τα συναισθήματά σου είναι να τα αναγνωρίσεις, να τα αποδεχτείς και να έχεις κάπου να τα εκφράσεις. Υπάρχουν πολλά που μπορείς να κάνεις για τη ψυχική σου ευεξία. Θα σε βοηθήσει πολύ να μιλήσεις για τα όσα ζεις και αισθάνεσαι με ένα αγαπημένο πρόσωπο ή φίλο/-η. Επίσης, αν δυσκολεύεσαι να διαχειριστείς ή να κατανοήσεις τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου, μπορεί να σε βοηθήσει ένας/μία ειδικός, π.χ. σύμβουλος ψυχικής υγείας ή ψυχολόγος. Ένα σημαντικό βήμα για την ψυχική σου ευεξία είναι να φροντίζεις τις βασικές καθημερινές απαιτήσεις της ζωής, δηλαδή να κοιμάσαι αρκετά και να τρέφεσαι καλά. Αν αντιμετωπίζεις διαταραχή ύπνου ή δεν τρέφεσαι καλά, τότε ζήτα βοήθεια. Πες το στο/-η γιατρό σου στη Μονάδα Λοιμώξεων. Το ποτό και οι ουσίες χρησιμοποιούνται από πολλά άτομα ως βραχυπρόθεσμη ανακούφιση όταν αντιμετωπίζουν δυσάρεστα συναισθήματα. Ίσως να προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση και σε σένα, αλλά μακροπρόθεσμα το πιθανότερο είναι να σε δυσκολέψουν ακόμα περισσότερο να διαχειριστείς τα συναισθήματά σου, γιατί απλώς κουκουλώνουν το πρόβλημα. Επίσης, μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στην υγεία σου. Η συμμετοχή σε δημιουργικές και ευχάριστες δραστηριότητες θα σου ενισχύσει την αίσθηση ευεξίας. Είναι σημαντικό να έχεις ενδιαφέροντα που σε δεσμεύουν να τα υλοποιήσεις και να αντλείς επιβράβευση με κάποιο τρόπο όταν τα ολοκληρώνεις. Το ίδιο ισχύει και για τους στόχους που βάζεις, οι οποίοι θα σε βοηθήσουν, αν είναι ρεαλιστικοί και αν μπορούν να επιτευχθούν με μικρά μετρήσιμα βήματα. Η απομόνωση είναι επικίνδυνη. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να βρίσκεις τρόπους να επικοινωνείς με άλλους και να αισθάνεσαι άνετα. Δεν υπάρχει καμία ανάγκη να αντιμετωπίσεις μόνος/-η σου αυτό που ζεις! Το να ζητάμε βοήθεια όταν δεν τα καταφέρνουμε μόνοι/-ες μας δείχνει δύναμη, όχι αδυναμία. Για κάποιους/-ες η πίστη και η πνευματικότητα είναι σημαντικές πηγές ηρεμίας αλλά και πνευματικής εγρήγορσης. Μπορεί και για σένα να έχει νόημα να στραφείς στην προσευχή ή το διαλογισμό.

Ψυχική υγεία

Η προχωρημένη λοίμωξη HIV είναι γνωστό ότι προκαλεί ψυχιατρικά προβλήματα, αν και είναι πλέον πολύ σπάνια. Το πιθανότερο είναι να περάσεις μια έντονη συναισθηματική δυσφορία στην αρχή, όταν διαγνωστείς, η οποία είναι φυσιολογική και συνοδεύει όλες τις δυσάρεστες καταστάσεις της ζωής. Ανάλογα με το χαρακτήρα σου και το ιστορικό σου, είναι πιθανό να εμφανίσεις και κλινικές ψυχιατρικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη ή άγχος. Σημειωτέον ότι ορισμένα αντιρετροϊκά φάρμακα μπορεί επίσης να προκαλέσουν ψυχολογικά προβλήματα.  

Κατάθλιψη

Η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια που παρατηρείται δυο φορές πιο συχνά σε άτομα που ζουν με HIV σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό. Η κατάθλιψη μπορεί να προκληθεί από κάποια ασθένεια ή λόγω κοινωνικών προβλημάτων, αλλά δεν είναι σπάνιο να πάθεις κατάθλιψη χωρίς να υπάρχουν εμφανείς λόγοι. Μερικές φορές είναι δύσκολο να καταλάβεις ότι έχεις κατάθλιψη, γιατί τα συμπτώματα εμφανίζονται σιγά σιγά. Να μπεις σε υποψίες ότι ίσως έχεις κατάθλιψη αν έχεις κάποια ή όλα από τα παρακάτω συμπτώματα κάθε μέρα για αρκετές εβδομάδες: κακή διάθεση, απάθεια, έλλειψη συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα, αϋπνία, ξύπνημα πολύ νωρίς το πρωί ή μες στη νύχτα και μετά να μην μπορείς να κοιμηθείς, υπερβολικά πολλές ώρες ύπνου, αδυναμία για χαλάρωση και ηρεμία, αύξηση ή απώλεια βάρους, απώλεια όρεξης ή αντίθετα μεγάλη αύξηση της όρεξης, αδυναμία να απολαύσεις τις συνηθισμένες σου δραστηριότητες, συναίσθημα χαμηλής αυτοεκτίμησης, υπερβολικές τύψεις και επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας. Αν ο/η γιατρός σου υποψιαστεί ότι έχεις κατάθλιψη, θα σε παραπέμψει σε ψυχίατρο, που θα διαπιστώσει αν όντως έχεις κατάθλιψη ή όχι. Μπορεί επίσης να σου γράψει αντικαταθλιπτικά φάρμακα, τα οποία σε ανακουφίζουν από τα συμπτώματα, τροποποιώντας τις χημικές ουσίες στον εγκέφαλο που επηρεάζουν τη διάθεση και τη συμπεριφορά. Ίσως χρειαστούν αρκετές εβδομάδες (τουλάχιστον δύο) μέχρι να ενεργήσουν τα φάρμακα και επίσης μπορεί να έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες. Υπάρχουν τρεις κατηγορίες αντικαταθλιπτικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται (τρικυκλικά, ΜΑΟ και SSRI), αλλά το πιθανότερο είναι ότι ο/η γιατρός σου θα σου γράψει ένα φάρμακο από την κατηγορία των SSRI (εκλεκτικός αναστολέας επαναπρόσληψης σεροτονίνης), που περιλαμβάνει φάρμακα όπως η φλουοξετίνη (Ladose), διότι έχουν λιγότερες παρενέργειες και αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα. Δεν είναι ασυνήθιστο τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας να προκαλέσουν σεξουαλικά προβλήματα (μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας ή στυτική δυσλειτουργία). Προσοχή! Αν παίρνεις αναστολέα πρωτεάσης ή NNRTI δεν πρέπει να πάρεις το φυτικό αντικαταθλιπτικό βαλσαμόχορτο (St. John’s Wort). Το χρονικό διάστημα που θα πάρεις αντικαταθλιπτικά εξαρτάται από τις προσωπικές σου περιστάσεις. Ακόμη και αν αρχίσεις να αισθάνεσαι καλύτερα σύντομα μετά την έναρξη της αντικαταθλιπτικής αγωγής, είναι καλύτερα να συνεχίσεις για διάστημα τουλάχιστον τριών μηνών, αν είναι το πρώτο καταθλιπτικό επεισόδιο που έπαθες ή περισσότερο αν η κατάθλιψη υποτροπιάσει. Μην σταματήσεις τα αντικαταθλιπτικά μόνος/-η σου! Συζήτησέ το πρώτα με το/τη γιατρό που σου τα έγραψε. Τα αντικαταθλιπτικά βοηθάνε να περάσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης αλλά δεν λύνουν το πρόβλημα. Για τον λόγο αυτό, έχει νόημα να κάνεις και συνεδρίες ψυχοθεραπείας, ώστε να επεξεργαστείς και να αντιμετωπίσεις τα προβλήματα που σε απασχολούν και σου προκαλούν κατάθλιψη. Αν είσαι άνεργος/-η ή έχεις βγει σε σύνταξη πρόσφατα, έχεις μεγαλύτερες πιθανότητες να πάθεις κατάθλιψη, διότι θα σου λείπει το καθημερινό πρόγραμμα υποχρεώσεων και ασχολιών που δημιουργεί η δουλειά αλλά και η αίσθηση ότι κάνεις κάτι στη ζωή σου. Ειδικά η χρόνια ανεργία μπορεί να σε κάνει να νιώσεις άχρηστος/-η, βάρος σε άλλους και αποκαρδιωμένος/-η με τη ζωή και τον εαυτό σου. Ψάξε μέσω της Μονάδας Λοιμώξεων ή των οργανώσεων ατόμων που ζουν με HIV πού μπορείς να απευθυνθείς για βοήθεια. Στο μεταξύ, προσπάθησε να οργανώσεις εσύ καθημερινές ασχολίες, π.χ. να συμμετάσχεις εθελοντικά σε μια οργάνωση, να ξεκινήσεις μια σειρά δωρεάν μαθημάτων ή σεμιναρίων, κ.ο.κ. 

Ψυχιατρικά προβλήματα ως ανεπιθύμητες ενέργειες της αντιρετροϊκής αγωγής

Είναι γνωστό ότι το αντιρετροϊκό φάρμακο efavirenz (Stocrin, Atripla) μπορεί να προκαλέσει ψυχιατρικές διαταραχές. Κάποιοι έχουν δυσκολία στον ύπνο ή βλέπουν έντονα όνειρα και εφιάλτες. Άλλοι έχουν αναφέρει κατάθλιψη, χωρίς να υπάρχει άλλη προφανής αιτία. Η θεραπεία για τον ιό της ηπατίτιδας C με πεγκυλιωμένη ιντερφερόνη είναι επίσης γνωστό ότι προκαλεί κατάθλιψη. Όσοι παίρνουν αυτή τη θεραπεία, συχνά παίρνουν και αντικαταθλιπτικά.  

Άγχος

Το άγχος είναι ένα αίσθημα ανησυχίας, φόβου ή πανικού, που συχνά συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα όπως εφίδρωση, ταχυπαλμία, ανησυχία, νευρικότητα, πονοκέφαλοι και κρίσεις πανικού. Το άγχος είναι μια διαταραχή που μπορεί να συνυπάρχει με την κατάθλιψη και συχνά δημιουργείται από συνθήκες που προκαλούν φόβο, ανασφάλεια ή αβεβαιότητα. Αν το άγχος προκαλείται από πρακτικά προβλήματα, θα σε βοηθήσει να δεις ένα/μία σύμβουλο ψυχικής υγείας ή/και να συζητήσεις για τα προβλήματα με συγγενείς ή φίλους. Το άγχος που συνοδεύει την κατάθλιψη αντιμετωπίζεται με αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Μερικοί-ές βρίσκουν στο μασάζ ή σε άλλες εναλλακτικές θεραπείες ανακούφιση από τα συμπτώματα του άγχους. Φάρμακα όπως οι βενζοδιαζεπίνες τώρα πια χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια ως μακρόχρονη θεραπεία για το άγχος, επειδή είναι εθιστικά. Ωστόσο οι βενζοδιαζεπίνες εξακολουθούν να συνταγογραφούνται για θεραπεία οξέος περιστατικού άγχους για λίγες μέρες, γιατί έτσι δεν δημιουργείται πρόβλημα εξάρτησης.  

Ψυχοθεραπεία

Αν παίρνεις ψυχιατρική αγωγή, αυτή θα αποδώσει καλύτερα αν παράλληλα κάνεις συνεδρίες με στόχο να καταλάβεις τι σου συμβαίνει και να επεξεργαστείς τα συναισθήματά σου και τις καταστάσεις που τα προκαλούν, ειδικά αν τα ψυχολογικά σου προβλήματα δεν οφείλονται στα φάρμακα που παίρνεις, αλλά σε γεγονότα και καταστάσεις της ζωής σου.  

Συναισθηματική δυσφορία

Κάποια γεγονότα, όπως η διάγνωση HIV, το πένθος, ο χωρισμός, οι οικονομικές δυσκολίες, τα εργασιακά προβλήματα, οι ανεπιθύμητες ενέργειες της αντιρετροϊκής αγωγής μπορεί να προκαλέσουν συναισθηματική δυσφορία, μεγάλη στεναχώρια ή ακόμη και απελπισία, δηλαδή δυσάρεστα συναισθήματα που δεν μπορείς να διαχειριστείς μόνος/-η σου και που δυσκολεύουν την καθημερινότητά σου. Η στήριξη από την οικογένεια και τους/τις φίλους/-ες είναι πολύ χρήσιμη αυτές τις στιγμές. Επίσης, μπορεί να σου φανεί χρήσιμο το να ζητήσεις βοήθεια από κάποιον/-α επαγγελματία ψυχικής υγείας. Μερικές Μονάδες Λοιμώξεων έχουν ειδικό/-ή ψυχολόγο ή ψυχίατρο που θα σε βοηθήσει. Άλλοι/-ες βρίσκουν ότι οι εναλλακτικές θεραπείες, όπως ο βελονισμός, ανακουφίζουν ορισμένα από τα συμπτώματα της συναισθηματικής δυσφορίας.  

Άνοια

Υπολογίζεται ότι πριν η συνδυαστική αντιρετροϊκή αγωγή αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρέως, το 7% των ανθρώπων με προχωρημένη λοίμωξη HIV ανέπτυσσε άνοια. Σήμερα είναι εξαιρετικά σπάνιο όσοι παίρνουν αντιρετροϊκά να αναπτύξουν μια τόσο βαριά παθολογική κατάσταση. Τα συμπτώματα της άνοιας περιλαμβάνουν:

• Δυσκολία στη σκέψη ή την κατανόηση, απώλεια μνήμης, απώλεια συγκέντρωσης και σύγχυση.
• Αλλαγές στη συμπεριφορά, που ίσως συμπεριλαμβάνουν απώλεια ενδιαφέροντος, συναίσθημα απομόνωσης και παλιμπαιδισμό.
• Προβλήματα κίνησης και συντονισμού, όπως απώλεια ισορροπίας ή αδυναμία των άκρων.

Υπάρχουν πολλά άλλα αίτια εκτός από την άνοια που προκαλούν παρόμοια συμπτώματα, όπως η κατάθλιψη ή κάποια λοίμωξη. Είναι πολύ σημαντικό να δεις το/τη γιατρό σου, για να διερευνήσει ποια είναι η αιτία. Μερικά αντιρετροϊκά φάρμακα φαίνεται να προσφέρουν προστασία έναντι της άνοιας. Το πρώτο αντιρετροϊκό που φάνηκε να βοηθά στην πρόληψη, την εξέλιξη καθώς και τη θεραπεία της άνοιας, ήταν το AZT (Zidovudine, Retrovir). Αργότερα, αποδείχθηκε ότι και κάποια άλλα αντιρετροϊκά προσφέρουν προστασία κατά της άνοιας και βοηθούν στην πρόληψη της πάθησης. Ο λόγος για τον οποίο μόνο μερικά από τα διαθέσιμα αντιρετροϊκά φάρμακα είναι δραστικά κατά της άνοιας οφείλεται στο γεγονός ότι ο εγκέφαλος και η σπονδυλική στήλη διαχωρίζονται από το αίμα με τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό (κυτταρικός φραγμός που περιορίζει την είσοδο ουσιών στον εγκέφαλο), ο οποίος επιτρέπει μόνο σε πολύ μικρά μόρια να εισέλθουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι κάθε αντιρετροϊκή αγωγή που βελτιώνει σημαντικά το ανοσοποιητικό σύστημα, μειώνει τις πιθανότητες εμφάνισης άνοιας, καθώς τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος διαπερνούν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό.